فرش ساروق زبانزد جهان

ساروق دهستانی است که در فاصله چهل کیلومتری شمال اراک قراردارد و  فرش های خوش بافت و رنگ ساروق  از یکی دو قرن پیش تاکنون برای دهستان ساروق شهرت فراوانی را بوجود آورده است. ساروق نامی شناخته شده در بین مجموعه داران فرش و فروشنده های قالی در ایران و بازارهای خارجی است. کلکسیونر های  جهان فرش ساروق را به ویژه دست بافت های قدیمی آن را به گونه فرش های تبریز و کاشان خوانسار واصفهان تحسین می کنند. فرش ساروق  مشخصات عالی بافت و رنگ های پخته و اصیل که همواره در فرش ساروق وجود داشته و با تقلب بافنده و یا سوداگر هیچ گاه این شهرت خوب خدشه دار نشده تبلیغ اولیه شرکت زیگلر وسایر همکاران خارجی عرضه نمودند عامل بسیار با ارزش و مهمی بوده است.

یکی از مشخصات ویژه فرش ساروق به خصوص انواع قدیمی آن کیفیت جالب رنگ های آن است.درفرش ساروق، کاربرد طرح لچک و ترنج کف ساده بسیار متداول است؛ به علاوه حاشیه سماوری، که حاشیه ای رایج در قالی های ناحیه مرکزی ایران و به ویژه منطقه اراک به شمار می آید.
نقش گل های متنوع در متن، از جمله گل های ۴، ۵ و ۶ پر، رز، طرح های اسلیمی که داخل آنها مزین به گل های ختایی و شاه عباسی است از جمله نقوشی است که در فرش ساروقبه چشم می خورد.
رنگ های روناسی، لاکی، سرمه ای و به ندرت کرم و سبز، از جمله رنگ هایی است که در فرش ساروق تسلط دارد. شهرت فرش ساروق، به دلیل استفاده از رنگ های سنتی گیاهی نیز هست.
بافته های ساروق همیشه با دو پود، گره نامتقارن و لول بافته و اکثرا در اندازه قالیچه به بازار عرضه می شوند.

بافت محکم و ظریف فرش ساروق

فرش ساروق بافت محکم و به نسبت ظریف دارد(حداکثر ۵۰۰۰ گره در دسیمتر مربع)، بافنده های محلی روش پودگذاری خاصی دارند به این گونه که بعد از هر ردیف گره دو نخ پود زنده و گاهی در فاصله بین ۵ تا ۱۰ ردیف گره، پود اضافی دیگری را نیز می گذارند. فرش های آن اغلب درسبک های شاخه شکسته و یا منحنی و به طور معمول با طرح های لچک و ترنج و دسته گل بافته می شوند. دراین ناحیه بافت فرش های مشابه با الگوی فرش های طرح اسلیمی اصفهان در کیفیتی نازل تر در زمینه قرمز روناسی با ترنج ظریف لوزی شکل به رنگ آبی کم رنگ نیز صورت می گیرد. از طرح ترنجد ار ساروق نمونه های مشابهی در قم، قزوین، ساوه و گلپایگان نیز بافته می شود. بافنده های ساروق بیشتر حاشیه فرش های خود را با نقوش سماوری، خرچنگی با نقش های کلاسیک شاه عباسی تزئین می کنند.

فرش ساروق برندی شناخته شده در جهان

تلاش چند صد ساله زنان و مردان استان مرکزی ، زنده نگه داشتن نام تجاری فرش ساروق را رقم زده است و تجار کشورهای اروپایی و آمریکایی با برند ساروق آشنا هستند و با دیدن نقشه های اصیل این منطقه، برای آن دلار پرداخت می کنند.

شنیدن صدای شانه زدن های زنان جیریا و ساروق وقتی که از کنار خانه آنان عبور می کنی حکایت از زنده بودن فرش دستباف استان مرکزی به عنوان یکی از دستباف های با ارزش ایرانی است.

یکی از نفیس ترین قالی های «ساروق»، در حال حاضر، در اتاق خواب سابق رضا شاه در کاخ موزه سبز نگهداری می شود.

قالیچه ساروقی که در این اتاق نگهداری می شود، دارای طرح لچک و ترنج کف ساده است، با بافت لول که در ۴۰ رج بافته شده و جنس پرز آن از پشم است.

مراحل تحول فرش ساروق

«در سال ۱۲۶۱ ه.ش (۱۸۸۳ میلادی)، یک شرکت از منچستر انگلستان، دفتری در اراک دایر کرد که در آن زمان سلطان آباد نام داشت. این شرکت به سفارش قالی هایی با طرح ها و رنگ های مورد نظر خود پرداخت. به همین دلیل طرح هایی به نام ساروق آمریکایی با زمینه قرمز رنگ که به آن قرمز دوغی می گفتند، جایگزین طرح های سنتی قالی های منطقه شد. رنگ قرمز دوغی با ملایم کردن رنگ قرمز روناسی به وسیله اسید لاکتیک موجود در دوغ که پشم رنگ شده را در آن می خوابانند، به دست می آید.»
فرش های منطقه اراک را از حیث چگونگی طرح به چهار دسته می توان تقسیم کرد: «مرحله اول به قبل از صد سال اخیر بر می گردد؛ یعنی زمانی که فرش اراک به عنوان یک کالای تجاری و صادراتی، دستخوش تغییر و تحول شد. این دوره به احتمال قوی از دوران فتحعلی شاه تا اواخر سلطنت ناصرالدین شاه را در بر می گیرد.
مرحله دوم، به آغاز گسترش تجارتخانه های خارجی در منطقه اراک بر می گردد.
در این سال ها که به اواخر سلطنت ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه، احمد شاه و اوایل پهلوی اول بر می گردد، به دلیل نفوذ فرهنگی و اعمال سلیقه از سوی عاملان صادرات فرش، فرش منطقه به تدریج تحت تاثیر طرح ها، نقوش و رنگ آمیزی اروپایی قرار گرفت. در این دوره است که استفاده از نخ های ظریف و به اصطلاح فرنگی، رایج می شود و این آغاز استفاده از نخ های خارجی معروف به کرک است.
مرحله سوم نیز سال های ۱۳۱۰ تا ۱۳۷۰ را در بر می گیرد که فرصتی برای تجدید حیات فرش ایران پدید می آید؛ چرا که موسسه قالی، اداره هنرهای زیبا و شرکت فرش در ایران شکل گرفت؛ اما اندک اندک در مرحله چهارم یعنی سال های پس از ۱۳۷۰، فرش منطقه اراک به تولیدات محلی و ترک بازارهای جهانی روی آورد.
به گفته کارشناسان، در مرحله چهارم که هنوز فرش ساروق ایران در آن قرار دارد، از آن تنوع حسرت برانگیز طرح های بومی و غنای رنگ های سنتی کاسته شده است.